આપણે જોયું કે આત્મજ્ઞાન શું છે. આ ત્યારે થાય છે જ્યારે જીવન તમારા દ્વારા, અંદરથી સંપૂર્ણ રીતે વહેતું હોય છે. આ આત્મજ્ઞાન ની સ્થિતિ છે. જ્યારે જીવન તમારી અંદર સંપૂર્ણ રીતે વહે છે, ત્યારે તમે જીવનના દરેક પાસાને જાણશો. આ જાગૃતિ અથવા જ્ઞાનનો અર્થ છે.
તમે અંદરથી પ્રકાશ બની જશો કારણ કે જીવન તમારી અંદર અને બહાર વહે છે. તે તમને જાણવાની સ્થિતિમાં મૂકે છે, પછી ભલે તમે જૈવિક રીતે જાગતા હોવ કે ઊંઘી રહ્યા હોવ. આ તમને જીવનના દરેક પાસાઓને જાણવાની સ્થિતિમાં મૂકશે, જેને આપણે બોધ કહીએ છીએ.
સાધનાનો સીધો અર્થ થાય છે સાધન અથવા ઉપકરણ. સાધન તમારા માટે શું કરે છે, તે તમને અનુભવની એક અલગ સ્થિતિમાં ઉન્નત કરે છે અથવા તે તમને કંઈક સુધી પહોંચવા માટે ઉન્નત કરે છે.
(આધ્યાત્મિક) સાધના પ્રક્રિયામાં કેટલાક ફેરફારો (અંદર) લાવે છે જે તમને ચોક્કસ પરિણામ આપે છે. આધ્યાત્મિકતામાં, સાધના તમારા માટે જે કરે છે તે તમારા ભૌતિક શરીરને, તમારા માનસિક શરીરને, તમારા ઊર્જા શરીરને એવી રીતે તૈયાર કરે છે કે તે પછીથી જીવનના પ્રવાહને સમાવી શકે.
સાધનાના વિવિધ પ્રકારો છે, ભૌતિક સ્તરે આસનો છે, હઠ યોગ છે; માનસિક સ્તરે, જપ, તપ, મંત્ર, તંત્ર; ઉર્જા સ્તરે ક્રિયાયોગ, પ્રાણાયામ વગેરે છે.
જ્યારે તમે સાધના કરો છો, ત્યારે તે તમારા શરીરની અંદર કંઈક એવી રીતે બદલાવ લાવે છે કે, તે તમને સ્થિરતા અને સંતુલનની સ્થિતિમાં લઈ જાય છે. તે તમને બંધિયાર નહિ બનાવે.
સામાન્ય રીતે લોકો સાથે એવું બને છે કે જો તેઓ સ્થિર થઈ જાય તો તેઓ ડિપ્રેશનમાં જાય છે. જો તેઓ ક્રિયાશીલ બને તો તેઓ પાગલ થઈ જશે. પરંતુ સાધના તમારી અંદર યોગ્ય સંતુલન બનાવે છે જે તમને સંતુલનની સ્થિતિમાં લઈ જઈ શકે છે. તે તમને આ પરિસ્થિતિ અથવા તે પરિસ્થિતિમાં છોડશે નહીં. તમે તમારા શરીર અને મનની વિવિધ સ્થિતિઓને સંતુલિત કરી શકો છો. તમે તેને સરળતાથી મેનેજ કરી શકો છો.
સાધનાની ભૂમિકા એ છે કે, એકવાર તમારી પાસે પર્યાપ્ત સ્થિર, મજબૂત અને લવચીક શરીર અને મન થઈ જાય, તો તે (તમારું શરીર) તમને કંઈપણ કરવા દબાણ કરશે નહીં. જો તમારે કંઈક કરવું હોય, તો તમે તમારા શરીર અને મનથી કરી શકો છો. જો તમારે કંઈક કરવું ન હોય, તો તમે તે ન કરો, બસ.
પરંતુ શરીર, મન કે ઉર્જા તમને કંઈપણ કરવા દબાણ કરશે નહીં. આ તમારા શરીર અને મન માટે આધ્યાત્મિક અભ્યાસનું લક્ષ્ય છે; તમારા શરીર અને મન અથવા ઊર્જાને તેવી બનાવવા માટે. એકવાર તે સ્થિતિ પ્રાપ્ત થઈ જાય, પછી તમે કોઈ પણ વસ્તુથી બંધાયેલા રહેશો નહીં, તમે સીધા અને સ્વયંસ્ફુરિત રહેશો.
જો તમે ત્યાં રહેશો, તો પ્રકૃતિમાં બીજી ગતિ ચાલી રહી છે. એકવાર તમે એ અવસ્થામાં આવી જાવ અને થોડો સમય ત્યાં રોકાઈ જાઓ તો તમારા દ્વારા પ્રકૃતિની ગતિવિધિઓ કામ કરવા લાગશે.
આ એવું છે કે તમે સમુદ્રની મધ્યમાં છો. કલ્પના કરો કે તમે સમુદ્રની અંદર ઊંડાણ માં છો પરંતુ તમે સબમરીન જેવા છો. તમે તમારી શ્રેષ્ઠ ક્ષમતા મુજબ કંઈપણ કરી રહ્યા છો. તમે તમારી દિશાઓ, તમારી ક્રિયાઓ, બધું જ નક્કી કરો છો, પરંતુ તે અનિવાર્યપણે થઈ રહ્યું છે.
હવે, સમુદ્રની ગતિ અથવા ગતિશીલતા તમને કચડી શકે છે અથવા, તે મુજબ, તમને કોઈ અલગ જગ્યાએ લઈ જશે. જ્યાં સુધી તમે દરેક ક્ષણે તમારી આસપાસના સમુદ્રની ગતિશીલતાથી વાકેફ ન થાઓ, ત્યાં સુધી તમે પૂરતા પ્રમાણમાં સ્થિર રહેવા માટે, સમુદ્રને તમારી અસ્તિત્વની સ્થિતિ નક્કી કરવા માટે પરવાનગી આપી દો.
હવે, અહીં આ બ્રહ્માંડમાં ઉર્જાનો સમુદ્ર વહે છે અને તમે તમારા મનના અનુભવથી, તમારા મનની માહિતીમાંથી તમારી સ્થિતિ નક્કી કરી રહ્યા છો. તે ક્યારેક ઊર્જાના એકંદર ગતિશીલતા સાથે સંરેખિત થઈ શકે છે અને તે ન પણ હોઈ શકે. તે સંરેખિત થાય કે ન થાય, તે મુજબ તમે તમારી અંદર વિવિધ અનુભવોમાંથી પસાર થાઓ છો અને આ તમારી આસપાસની પરિસ્થિતિને પણ અસર કરી શકે છે.
તેથી, સાધના માત્ર તમારા શરીર અને મનને એવી સ્થિતિમાં લાવવા માટે છે જ્યાં શરીર અને મનની કેટલીક મૂળભૂત જરૂરિયાતો સિવાય તમારામાં કોઈ જબરદસ્તી ઊભી ન થાય. તમે સરળતાથી મૂળભૂત જરૂરિયાતો પૂરી કરી શકો છો પરંતુ તમારા અનુભવમાં બીજું કંઈ તમને કંઈપણ કરવા માટે પ્રેરિત કરતું નથી. તો જ કુદરતની આ હિલચાલ અથવા ઊર્જાનો મહાસાગર તમને પકડી શકશે. જ્યારે ઉર્જાનો મહાસાગર તમારી અંદર છવાઈ જાય ત્યારે જ તમારા માટે ઊર્જાની ગતિશીલતા જાણવાનું શક્ય બને છે. ત્યારે જ આ સમગ્ર જીવન વ્યવસ્થા કેવી રીતે કાર્ય કરે છે તે જાણવાની શક્યતા બને છે.
આ માનવ અવસ્થાને ભક્તિ કહેવાય છે. અને જે વ્યક્તિ આ અવસ્થામાં હોય તે ભક્ત કહેવાય. અસ્તિત્વના સ્ત્રોતને સંપૂર્ણ શરણાગતિની સ્થિતિ.
સાધના અને અભ્યાસની ભૂમિકા માત્ર ત્યાં સુધી છે જ્યાં સુધી તમે એવી સ્થિતિમાં ન પહોંચો જ્યાં તમારું શરીર સ્થિર છે, તમારું મન સ્થિર છે અને તે સંતુલિત સ્થિતિમાં રહે છે. પછી તમારે માત્ર રાહ જોવાની છે; કારણ કે ઊર્જાના મહાસાગરની આ સમગ્ર ગતિશીલતા, બ્રહ્માંડમાં તેના પોતાના સમીકરણો ધરાવે છે. જો તમે તે સ્થિતિ પ્રાપ્ત કરી લીધી હોય, તો ત્યાં જ રહો, કારણ કે તે અવસ્થા ચોક્કસપણે સુખદ હશે. તે પરમાનંદપ્રદ ન હોઈ શકે, પરંતુ તમે તેમાં ઘણો સમય વિતાવી શકો છો, જેટલો જરૂરી હોય.
એકવાર તમે પર્યાપ્ત સ્થિર થયા પછી, સમગ્ર સાર્વત્રિક ઉર્જાને, તમને કબજામાં લેવા માટે થોડો સમય લાગી શકે છે. પણ એકવાર તે આ કાર્ય સંભાળી લેશે, ત્યારે જીવનનો પ્રવાહ તમારા દ્વારા સંપૂર્ણ અને સંપૂર્ણ રીતે વહેવાની શરૂઆત થઇ જશે. ત્યાં સુધી તમારે તમારા શરીર અને મનમાં સંતુલન જાળવવું પડશે.
ત્યાં સુધી આપણે કંઈ કરી શકતા નથી. આપણે માત્ર રાહ જોઈ શકીએ છીએ. જ્યારે તમે સંતુલનની સ્થિતિ જાળવી શકો અને શાંતિથી રાહ જુઓ, ત્યારે જ આ ગતિશીલ ઊર્જા કંઈક કરી શકે છે. અને આ ઊર્જા તમારા વિશે બધું જ જાણે છે. આ બ્રહ્માંડનો મુખ્ય ભાગ છે. આ સમગ્ર સર્જનનો મુખ્ય ભાગ છે. તેમાં સૃષ્ટિના પાયાથી લઈને તેની તમામ વિવિધતા સુધીની તમામ બુદ્ધિ છે. તે જાણે છે કે ક્યાં વહેવું, કેવી રીતે વહેવું, કેટલું વહેવું.
એવું નથી કે સાધના તમને બોધ તરફ લઈ જશે. સાધના તમને પર્યાપ્ત મજબૂત તેમજ લવચીક બનાવશે. જેથી એકવાર સાર્વત્રિક ઉર્જા કબજો લેવાનું શરૂ કરે, ત્યારે તમે તમારી જાતને પકડી રાખવા માટે પૂરતા સ્થિર રહી શકો.
માત્ર એક વાક્યમાં, સાધના એ અનુભવની અંતિમ અવસ્થા સુધી પહોંચવાની આપણી આકાંક્ષાને પરિપૂર્ણ કરવા માટે છે છે. વિવિધ માધ્યમો દ્વારા આપણે ફક્ત અનુકૂલન કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ. અને આ ફક્ત તમારા માટે એ જાણવા માટે છે કે માર્ગ શું છે, સાધનાનું મહત્વ શું છે અને તે જાણવું જરૂરી પણ છે. કારણ કે આધ્યાત્મિક અભ્યાસ એ પોતે પોતાનામાં ધ્યેય નથી. અને જો આપણે તેનું મહત્વ જાણીએ તો આપણે દરેક કાર્ય યોગ્ય રીતે કરીએ છીએ. જ્યારે આપણે દરેક વસ્તુની યોગ્ય કાળજી રાખીએ છીએ, તો જ શ્રેષ્ઠ વસ્તુઓ થઈ શકે છે અને તે થવામાં ઓછામાં ઓછો સમય લે છે.
અત્યારે, જે કંઈ પણ થઈ રહ્યું છે, તમે જે કંઈ પણ કરી રહ્યાં છો, ફક્ત સંતુલિત સ્થિતિમાં રહેવાનું યાદ રાખો અને તે મુજબ વસ્તુઓ થવા દો. આ પ્રક્રિયાને સરળ અને ઝડપી બનાવશે.